Бульба

бульба ў Фінляндыі

Бульба — важная сельскагаспадарчая культура, якая ўжываецца для харчовых, тэхнічных і кармавых мэт. Адносіцца да біялагічнага віду Solanum tuberosum. Упершыню класіфікаваная шведскім біёлагам Карлам Лінэем у 1753 годзе. Бульба ўваходзіць у склад сямейства паслёнавых, да якога, сярод іншых, адносяцца памідоры. Гэта аднагадовая травяністая расліна (некаторыя дзікія віды з'яўляюцца шматгадовымі). Плод — шматнасенневая ягада. Формула кветкі — *K₍₅₎C₍₅₎A₅G₍₂₎. Ягады ядавітыя. Радзімай бульбы з'яўляецца Паўднёвая Амерыка. Іспанія была першай еўрапейскай краінай, у якую была завезеная бульба. Прычым першапачаткова бульба вырошчвалася як дэкаратыўная расліна. З кветак бульбы рабілі букеты. Часам кветкамі ўпрагажалі валасы. Сёння бульба з'яўляецца інгрыдыентам шэрагу традыцыйных страў іспанскай кухні, напрыклад, іспанскай тарцільі. Потым бульба распаўсюдзілася ў Італіі, Францыі, Нямеччыне, Вялікабрытаніі. У францускай кухні адной з першых страў з бульбы стала гратэн парманцье (простая запяканка). У італьянскай кухні з бульбы вырабляюцца ньёкі (італ. "gnocchi") — адмысловыя клёцкі, звычайна авальнай формы. Падобным на ньёкі з'яўляецца шупфнудэль, страва нямецкай кухні. Сёння бульба шырока вырошчваецца ў якасці культурнай расліны, адной з асноўных крыніц энергіі для беднага насельніцтва Зямлі. Гэта выклікана вялікай эфектыўнасцю вытворчасці бульбы. Вырошчваецца ў вільготных умовах (ад 60 да 80% вільготнасці глебы ў залежнасці ад яе тыпу). Бульба багатая вугляводамі, вітамінам C, утрымлівае бялкі. Мае сярэднюю актыўнасць для выклікання алергіі. Больш за ўсё бульбы збіраецца ў Кітаі. Бульба — традыцыйная расліна, якая вырошчваецца ў Беларусі. Першапачаткова на тэрыторыі Беларусі бульба ўжывалася ў ежу палякамі. Сёння ў разліку на аднаго жыхара ў Беларусі бульбы вырошчваецца і спажываецца больш за астатнія краіны. Больш за палову вырошчваюць шэраговыя жыхары на асабістых прысядзібных участках. Разам з тым з 1999 году бульба засяваецца ўсё на меншых плошчах, што прывяло да неабходнасці імпарту, у прыватнасці, з Украіны. Выкарыстоўваецца ў ежу ў якасці гарніру, як складнік салатаў. Бульбяное пюрэ часам дадаюць у склад хлеба. У Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі вывучэннем бульбы і вывядзеннем новых сартоў займаюцца з 1928 года (цяпер галаўная арганізацыя Навукова-практычны цэнтр па бульбаводству і плодаагароднінаводству. У 1971 годзе ў Перу заснаваны Міжнародны цэнтр па бульбе, які займаецца захаваннем яе сартоў.

Этымалогія назвы

У беларускай мове выкарыстоўвецца слова "бульба". Яно паходзіць ад назвы "бульва" тапінамбура, які спажываўся ў Рэчы Паспалітай у XVIII стагоддзі і вонкава нагадваў бульбу (параўн. літоўскае "bulvė"). Слова "картопля", якое з'яўляецца адпаведнікам ва ўкраінскай, паходзіць ад нямецкага "die Kartoffel" (жаночы род), якое, у сваю чаргу, з'яўляецца змененым італьянскім "tartufo" (труфель), які вонкава нагадвае клубні бульбы. Цікава, што ў польскай мове ўкаранілася менавіта нямецкае "kartofel". Ангельскае "potato", наадварот, з'яўляецца запазычаннем з іспанскага "patata", і прыйшло з моў таіна, якія былі распаўсюджаныя на Вялікіх Антыльскіх астравах. У французскай мове прыжылася ўласная назва "pomme de terre" (літаральна "земляны плод").