Эсперанта/Прыстаўкі

Прыстаўкі ў эсперанта служаць пашырэнню слоўніка. Напрыклад, амаль усе антонімы створаны пры дапамозе прыстаўкі mal-, а не з выкарыстаннем новых каранёў.

bo

Прыстаўка bo- паказвае на роднасць праз шлюб.

patro = бацька — bopatro = свёкар, цесць

patrino = маці — bopatrino = цешча, свякруха

boedziĝi = брацца шлюбам з жонкай брата, які сканаў

ĉef

Прыстаўка ĉef- азначае найгалоўнейшы, найважнейшы.

episkopo = біскуп — ĉefepiskopo = архіяпіскап

urbo = горад — ĉefurbo = сталіца

ĉefo = шэф, начальнік

dis

Прыстаўка dis- паказвае на раздзяленне ці раз'яднанне.

doni = даваць — disdoni = раздаваць

haki = рубіць — dishaki = разрубіць

volvi = згортваць, абгортваць — disvolvi = развіваць

disigi = раз'яднаць

ek

Прыстаўка ek- паказвае на пачатак, вокамгненнасць ці аднаразовасць дзеяння.

paroli = гаварыць — ekparoli = загаварыць

krii = крычаць — ekkrii = ускрыкнуць

vidi = бачыць — ekvidi = убачыць

ek! = ну давай! (заклік да пачатку дзеяння ці працы)

eks

Прыстаўка eks- азначае экс-, былы, у адстаўцы.

ministro = міністр — eksministro = экс-міністр

• modo = мода — eksmodo = старамодны

oficiro = афіцэр — eksoficiro = афіцэр у адстаўцы

edzo = муж — eksedzo = былы муж

porko = свіння, парсюк — eksporko = бораў, кастрыраваны вяпрук

eksa = былы, напрыклад, eksa ministro = экс-міністр

ge

Прыстаўка ge- ўжываецца для паказу асоб абодвух палоў (і таму назоўнікі з гэтай прыстаўкай звычайна стаяць у множным ліку).

mastro = гаспадар — gemastroj = гаспадары (гаспадар і гаспадыня)

filo = дзіцё — gefiloj = дзеці (сын і дачка ці сыны і дочкі)

kolego = калега — gekolegoj = калегі

gepatra = бацькоўскі

mal

Прыстаўка mal- ўтварае антонім, слова з процілеглым значэннем.

bona = добры — malbona = дрэнны

fermi = зачыняць — malfermi = адчыняць

amiko = сябра — malamiko = вораг

frue = рана — malfrue = позна

mala = супрацьлеглы

mis

Прыстаўка mis- паказвае на памылковасць, хібнасць.

skribi = пісаць — misskribo = апіска, памылка друку

gluti = глытаць — misgluti = удавіцца, папярхнуцца

trafi = пацэліць — mistrafi = прамахнуцца

misa = памылковы

pra

Прыстаўка pra- паказвае на аддаленасць у часе або па роднасці.

avo = дзед — praavo = прадзед

knalo = выбух — la Praknalo = "Вялікі выбух" (падзея, з якой пачалося існаванне нашага Сусвету)

homo = чалавек — prahomo = першабытны чалавек

praa = першабытны, дагістарычны

re

Прыстаўка re- азначае паўторнае дзеянне.

veni = прыходзіць — reveni = вяртацца

legi = чытаць — relegi = перачытваць

naskiĝo = народзіны — renaskiĝo = уваскрашэнне

ree = зноў

Псеўда-прыстаўкі

Некаторыя словы часам ужываюцца ў якаці прыставак.

fi

Выклічнік fi ужываецца для азначэння суб'ектыўнай непрыхільнасці. (Гл. -aĉ-)

fiŝerco = непрыстойны жарт

fiherbo = пустазелле

fin

Слова fino (канец) ужываецца для абазначэння закончанага дзеяння.

finlabori = дарабіць

finvenko = канчатковая перамога

kelk

Слова kelke (некалькі) ужываецца з лічэбнікамі для абазначэння неадзначанага мноства.

kelkdek = некалькі дзясяткаў

dekkelk = лік ад 11 да 19

mem

Займеннік mem (сам) у якасці прыстаўкі азначае самастойна, без дапамогі і сябе, для сябе (Гл. sin-).

memlerninto = самавук

memkompreneble = само сабой зразумела

memofero = самаахвярнасць

memmortigo = самазабойства

ne

Слова ne (вымаўляецца не). Яно азначае недастатковасць, адсутнасць.

negranda = невялікі (malgranda = дробны)

nejudo = чалавек, які ня ёсць жыд

sin

Займеннік sin (сябе) азначае сябе самога (Гл. mem-).

sindefendo = (абараняць сябе) самаабарона

singarda = (берагчы сябе) асцярожны

vic

Слова vico (чарга, шэраг) ужываецца для абазначэння намесніка, ці сваяцтва праз паўторны шлюб.

vicprezidento = віцэ-прэзідэнт

vicpatrino = мачаха

vir

Слова viro (мужчына) ужываецца для абазначэння самца, мужчынскую асобу ці жывёлу (гл. -in-).

virbovo = бык

virprezidanto = прэзідэнт (не прэзідэнтка)

Прыназоўнікі ў ролі прыставак

Многія прыназоўнікі таксама могуць ужывацца ў якасці прыставак.

aldoni = дадаць

antaŭpago = перадаплата

enhavo = змест

interŝanĝi = абменьвацца

kromedzino = каханка

subaĉeti = падкупіць (фігуральны сэнс)

supersigno = дыякрытычны знак (над літарай)

transdoni = перадаць

Прыназоўнік el у якасці прыстаўкі акрамя свайго нармальнага сэнсу (з, знутры: elkuri = выбегчы) можа азначаць і да канца, да гатоўнасьці.

ellerni = вывучыць

elkreski = вырасці

elpensi = выдумаць

Прыстаўкі el- і fin- — спроба перадаць закончанае трыванне дзеясловаў.

У якасці прыстаўкі прыназоўнік pri пазначае дзеянне, неяк звязанае з асноўным сэнсам дзеяслова. Звычайна перакладаецца прыстаўкаю аб-:

prilumi = асвятляць

prirabi = абрабаваць

priserĉi = абшукаць

Літаратура

• Jirka Hana. 4.2 Affixes. Esperanto Grammar