Морква

Морква - гароднінная культура, карняплод (да якіх яшчэ адносяцца буракі). Адна з асноўных сельскагаспадарчых раслін. Штогадовы ўраджай перавышае 40 мільёнаў тон. З пункту погляду біялогіі, уяўляе сабой від Daucus carota L. (дзікая морква), двухгадовая расліна з сямейства парасонавых. Дае насенне на другі год вырошчвання. Карнявая сістэма стрыжневая. Формула кветкі - Ч_5-0Л₅Т₅П₍₂₎ (*Ca₅Co₅A₅G₍₂₎). Моркву пасяўную (Daucus sativus) часам разглядаюць як падвід дзікай морквы. У даўніну вырошчвалася жоўтая і чырвоная морква. Звыклая сёння аранжавая морква была выведзеная ў выніку селекцыі ў Галандыі ў 17 стагоддзі. Морква вызначаецца працяглым тэрмінам захоўвання. Шырока ўжываецца ў ежу, для чаго яе перапрацоўваюць шматлікімі спосабамі - смажаць, вараць (як у супах, так і асобна), сушаць, выціскаюць сок, шаткуюць на салат. Шмат хто перакананы, што спажыванне морквы карысна для здароўя. З-за наяўнасці бэта-каратыну ў складзе морква падтрымлівае здольнасць бачыць у цемры. 100 грам сырой морквы амаль цалкам задавальняюць патрэбу дарослага ў вітаміне A. Таксама морква багатая вітамінамі K, С, B1, B2, B3, B6 і E. У моркве ўтрымліваюцца значная колькасць малібдэну, калію, магнію, медзі і фосфару. Морква мае антыаксідантныя ўласцівасці. Морква таксама спрыяе зніжэнню верагоднасці сардэчна-сасудзістых захворванняў. Разам з тым прыкладна чвэрць людзей, хворых на алергію на ежу, таксама не пераносяць моркву (у першую чаргу, сырую). Алергія выклікана ўздзеяннем бялкоў, якія ўтрымліваюцца ў моркве. Морква распаўсюджаная ва ўсім свеце. Лічыцца, што ўпершыню моркву пачалі вырошчваць у Афганістане. У Еўропу сучасная морква трапіла ў 10 стагоддзі і распаўсюдзілася блізу 13 стагоддзя. Напрыклад, адна з найбольш вядомых страў карэйскай кухні морква па-карэйску. Разам з тым назва морквы ў большасці славянскіх моў, а таксама ў румынскай, паходзіць ад праславянскага кораня "*mъrky". Ва ўкраінскай таксама як і ў беларускай - "морква" ці часам "морков" (як у балгарскай), у расейскай - "морковь", "морковка", у чэшскай - "mrkev", у польскай - "marchew". У шэрагу еўрапейскіх моў (англійскай, італьянскай, французскай і інш.) назва морквы паходзіць ад старажытнагрэчаскага слова "κᾰρῶτον").

Вырошчванне морквы

Морква расце на адкрытым грунце. Высаджваць насенне трэба напрыканцы красавіка - у пачатку мая. Глыбіня пасадкі невялікая - каля 1 см. Насенне прарастае марудна - праз 10-20 дзён. Таму для барацьбы з пустазеллем неабходна дадаваць да морквы сігнальныя расліны, якія прарастаюць хутка, напрыклад салат. Саджаць можна на адлегласці каля 25-30 см адна ад адной. Морква любіць сонечныя месцы. Для працяглага росту неабходна рыхліць глебу вакол расліны. Ураджайнасць высокая - ад 20 да 80 цэнтнераў з гектара. Даўжыня кораня можа вагацца ад 5 да 50 см, найбольшы дыяметр - ад 1 да 10 см.