Вікі

Было прыдумана шмат тэхналогій зносін у Сеціве: чат, вэб-форум, блог. Гэтыя тэхналогіі дазваляюць абменьвацца звесткамі і худа-бедна іх упарадкоўваць, але ніводная з іх не дазваляе стварыць паўнавартасны сайт.

А вось тэхналогія вікі дазваляе за хвіліны і без асаблівых ведаў апублікаваць у Сеціве сайт:

практычна адвольнага віду, будовы і зместу,
даючы места для зносін, з адвольным падраздзяленнем на «тэмы» і «галіны»,
ды не толькі.

Перад вамі — вікікнігі. Цытуюцца артыкулы Вікіпедыі. Курс намераны навучыць:

ствараць і рэдагаваць вікі-старонкі,
супольна працаваць над вікі-сайтам,
удзельнічаць у сусветнай вікі-супольнасці.

Для выканання заданняў выкарыстоўвайце асабістую прастору ў Вікікнігах.

Паехалі! Вось змест:

Што ёсць вікі

Вікі — гіпертэкставае асяроддзе (звычайна вэб-сайт) для збору і структуравання пісьмовых звестак. Характарызуецца такімі прыкметамі:

Магчымасць шматразова правіць тэкст з дапамогай самога асяроддзя (сайта) без прымянення асаблівых прыстасаванняў з боку рэдактара.
- Асаблівая мова разметкі — так званая вікі-разметка, якая дазваляе лёгка і хутка пазначаць у тэксце структурныя элементы і гіперспасылкі, фарматаваць і афармляць асобныя элементы.
Паказ змяненняў адразу пасля іх унясення.
Раздзяленне зместу на іменаваныя старонкі.
Мноства аўтараў. Некаторыя вікі могуць правіць усе наведвальнікі.
Улік змен (версій) тэксту: магчымасць параўнання рэдакцый і аднаўлення папярэдніх.

Для стварэння вікі-асяроддзя неабходна адмысловае праграмнае забеспячэнне —— рухач вікі. Гэта асобны від сістэмы кіравання сайтам (CMS), даволі просты ў сваёй будове і функцыянальнасці, бо амаль усе дзеянні па структурызацыі і апрацоўцы звестак робяцца удзельнікамі ўручную.

Першая вікі-сетка, «Портлендскае сховішча ўзораў» (узораў праграмнага коду), была створана 25 сакавіка 1995 года праграмістам Уордам Канінгемам. Буйнейшым і вядомейшым вікі-сайтам стала Вікіпедыя.

Праца ўсей Вікіпедыі і дадзенага сайта аснаваная на рухачы MediaWiki, а ён з'яўляецца свабодным праграмным забяспечаннем.

Падкрэслім дакладнасць дадзенага ў пачатку азначэння: менавіта для збору і структуравання звестак. І гіпертэкст у вікі — менавіта толькі тэхнічная аснова, асяроддзе. Так, вікі звычайна служаць у якасці гатовага і паўнавартаснага вэбсайта, і Сеціва з'яўляецца натуральным месцам камунікацыі, зборнікам дакументаў і калектыву аўтараў.

Вікі-разметка

Вікі-разметка, выкарыстоўваемая ў вікі, працягвае тэндэнцыю спрашчэння моў разметкі, распачатую HTML. Асваенне пачаткаў вікі-разметкі займае хвіліны. Рэзультат можна ўбачыць неадкладна. Пры гэтым большасць вікі апрацоўваюць і многія элементы мовы HTML.

Прыклад вікі-разметкі:

== Біяграфічныя звесткі == Нарадзіўся 15 мая 1891 года ў [[Кіеў|Кіеве]]. У 1916 годзе скончыў медыцынскі факультэт [[Кіеўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Тараса Шаўчэнкі|Кіеўскага ўніверсітэта]]. Працаваў земскім доктарам у [[Смаленская губерня|Смаленскай губерні]]. У 1919 пачаў прафесійна займацца літаратурай. Супрацоўнічаў з газетай «Гудок» (1922—26). Літаратурная крытыка канца 1920-х гадоў адмоўна ацэньвала творчасць М. Булгакава, яго творы не друкаваліся, п'есы былі зняты са сцэны. 3 пач. 1930-х г. працаваў рэжысёрам-асістэнтам МХАТа, інсцэніраваў «Мёртвыя душы» [[Мікалай Васільевіч Гогаль|М. Гогаля]] (1932).

Суадносны код на HTML:

<h2>Біяграфічныя звесткі</h2>

<p>Нарадзіўся 15 мая 1891 года ў <a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%96%D0%B5%D1%9E" class="extiw" title="w:Кіеў">Кіеве</a>. У 1916 годзе скончыў медыцынскі факультэт <a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D1%96%D0%B5%D1%9E%D1%81%D0%BA%D1%96_%D0%BD%D0%B0%D1%86%D1%8B%D1%8F%D0%BD%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B_%D1%9E%D0%BD%D1%96%D0%B2%D0%B5%D1%80%D1%81%D1%96%D1%82%D1%8D%D1%82_%D1%96%D0%BC%D1%8F_%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%B0%D1%81%D0%B0_%D0%A8%D0%B0%D1%9E%D1%87%D1%8D%D0%BD%D0%BA%D1%96" class="extiw" title="w:Кіеўскі нацыянальны ўніверсітэт імя Тараса Шаўчэнкі">Кіеўскага ўніверсітэта</a>. Працаваў земскім доктарам у <a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BC%D0%B0%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D0%B3%D1%83%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%8F" class="extiw" title="w:Смаленская губерня">Смаленскай губерні</a>. У 1919 пачаў прафесійна займацца літаратурай. Супрацоўнічаў з газетай «Гудок» (1922—26). Літаратурная крытыка канца 1920-х гадоў адмоўна ацэньвала творчасць М. Булгакава, яго творы не друкаваліся, п'есы былі зняты са сцэны. 3 пач. 1930-х г. працаваў рэжысёрам-асістэнтам МХАТа, інсцэніраваў «Мёртвыя душы» <a href="https://be.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D1%96%D0%BA%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%B9_%D0%92%D0%B0%D1%81%D1%96%D0%BB%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D1%96%D1%87_%D0%93%D0%BE%D0%B3%D0%B0%D0%BB%D1%8C" class="extiw" title="w:Мікалай Васільевіч Гогаль">М. Гогаля</a> (1932).
</p>

Што прасцей напісаць і прачытаць? А рэзультат адзін:

Біяграфічныя звесткі

Нарадзіўся 15 мая 1891 года ў Кіеве. У 1916 годзе скончыў медыцынскі факультэт Кіеўскага ўніверсітэта. Працаваў земскім доктарам у Смаленскай губерні. У 1919 пачаў прафесійна займацца літаратурай. Супрацоўнічаў з газетай «Гудок» (1922—26). Літаратурная крытыка канца 1920-х гадоў адмоўна ацэньвала творчасць М. Булгакава, яго творы не друкаваліся, п'есы былі зняты са сцэны. 3 пач. 1930-х г. працаваў рэжысёрам-асістэнтам МХАТа, інсцэніраваў «Мёртвыя душы» М. Гогаля (1932).

Схема праў

Звычайна адрозніваюцца Бюракраты, Адміністратары, Карыстальнікі і Ананімы. Асноўная ідэалогія вікі-сайта — стварэнне і структураванне кантэнту удзельнікамі і Ананімамі. Адміністратары могуць ахоўваць старонкі ад змен, выдаляць іх і блакіраваць удзельнікаў. Бюракраты толькі даюць правы Адміністратарам.

Прэса аб вікі

Заданне

Зайсці на Вікікнігі, знайсці адну, найбольш цікавую старонку для сябе, падрыхтаваць кароткае, троххвіліннае, паведамленне па яе. Праверце па гадзінніку!

Агляд

Вікі-сайт не ёсць кніга са строгай паслядоўнасцю. Старонкі ў ёй утвараюць хаатычную сетку, дзе ў якасці сувязей выступаюць гіпертэкставыя спасылкі. Сустрэўшы слова (тэрмін), падсвечаны як гіперспасылка на існуючую старонку (у адрозненне ад чырвоных спасылак), вы можаце адразу перайсці да старонкі, звязанай з гэтым паняццем.

Вы таксама можаце высветліць усе старонкі, які спасылаюцца на дадзеную, з дапамогаю спасылкі «Сюды спасылаюцца».

З дапамогай спасылкі «Звязаныя праўкі» вы можаце праглядзець спіс старонак, на якія спасылаецца дадзеная старонка. У гэтым спісе пазначаюцца ўсе старонкі, якія былі змененыя (за азначаную колькасць дзён).

Заданне

Знайдзіце старонку, якая змяшчае спасылку хаця б яшчэ на адну старонку.

Адсочванне рэдакцый

Усе версіі старонкі захоўваюцца на сайце. Папярэднія версіі старонкі можна праглядзець у журнале правак (Закладка Паказаць гісторыю). Там таксама ўказаны аўтар і час кожнай праўкі. Дадзеныя пра ўсе рэдакцыі запісваюцца на сервер сайта. На гэтай старонцы можна параўнаць дзве рэдакцыі, пазначыўшы іх адпаведным кружком і націснуўшы кнопку "Параўнаць азначаныя версіі".

Заданне

Знайдзіце старонку, якая змянялася некалькі разоў. Праглядзіце папярэднія рэдакцыі старонкі. Выкарыстоўваючы механізм параўнання версій, высветліце чым адрозніваюцца паміж сабою розныя версіі старонкі.

Спіс усіх правак, упарадкаваны ў храналагічным парадку, можна знайсці на старонцы Апошнія змены (гл. пункт меню злева)

Заданне

Зайдзіце на старонку Апошнія змены, азначце, колькі правак было зроблена ў той жа дзень тыдзень таму. Азначце самага актыўнага ўдзельніка за гэты дзень.

Усе старонкі дадзенага вікі-сайта маюць адрас: http://1553.runa.ru/Загаловак_старонкі. На іншых wiki-сайтах часта выкарыстоўваюць фармат http://wikisite.tld/wiki/Загаловак_старонкі.

Заданне

Знайдзіце любую старонку на дадзеным сайце праз меню. Перайдзіце на яе праз адрасны радок браўзера наўпрост увёўшы ў радок імя.

Рэгістрацыя

На вікі сайтах старонкі могуць чытаць і правіць усе, але на некаторых з дапамогай змен стандартных настроек незарэгістраваныя ўдзельнікі правіць не могуць, толькі зарэгістраваныя (далей — удзельнікі; незарэгістраваных удзельнікаў мы будзем клікаць Ананімамі).

Для рэгістрацыі націсніце кнопку «Стварыць уліковы запіс».

Заданне

Прыдумайце сабе сеткавы псеўданім, пароль і зарэгіструйцеся. Увага: малыя і вялікія літары адрозніваюцца

Рэгістрацыя дае магчымасць апазнання вас як аўтара ўсіх зробленых правак, а таксама дае набор старонак, аблягчаючых чытанне і рэдагаванне. Пасля працэдуры рэгістрацыі ва можаце ўбачыць уверсе любой старонкі wiki-сайта спасылкі, прызначаныя для перахода на асабістыя старонкі.

Спасылка з вашым нікам — асабістая старонка, на якой можна паведаміць звесткі пра сябе.

Спасылка «размовы» — ваша старонка размоў (закладка на вашай асабістай старонцы), дзе вам могуць пісаць просьбы, заўвагі і папярэджанні. Адразу пасля рэгістрацыі гэтыя спасылкі пакуль чырвоныя.

Спасылка «настройкі» — можаце настройваць розныя параметры ўяўлення дадзенага сайту для вас асабіста. Не рэкамендуецца мяняць штосьці без сур'ёзнай патрэбнасці. Магчыма, варта настроіць гадзінны пояс, так як па змаўчанні ставіцца Сусветны час (UTC).

Заданне

настройце мясцовы час па месцу свайго жыхарства

Спасылка «назіранае» — асабісты спіс назірання за старонкамі. Змены ў адзначаных вамі старонках будуць адбівацца на ёй.

Спасылка «уклад» — спіс вашых правак.

Спасылка «Выйсці» — стаць ананімам.

Удзельніку, які азначыў у настройках адрас электроннай пошты, другія ўдзельнікі могуць пасылаць з дапамогай Вікі электронныя лісты, не бачачы яго электроннага адрасу, дзякуючы чаму ўдзельнік апынаецца абароненым ад спаму (пакуль не настроена).

Першая старонка

Зайдзіце на вашу персанальную старонку, пстрыкнуўшы па спасылцы з вашым нікам. Вам будзе прапанавана стварыць старонку.

Старонка не ўтрымлівае тэксту. Вы можаце пашукаць гэткую назву ў іншых старонках ці ў журналах, або папрацаваць з гэтай старонкай.

Каб стварыць старонку, неабходна выбраць спасылку "папрацаваць з гэтай старонкай". Звярніце ўвагу на опцыю ўнізе старонкі «Дадаць старонку ў спіс назірання».

Заданне

Увядзіце на вашай персанальнай старонцы адну фразу-дэвіз, якая вас характарызуе. Праверце, што атрымалася, націснуў кнопку «Як будзе». Захавайце старонку, націснуўшы кнопку «Запісаць змены».

Размовы пра старонку

У кожнай старонкі ёсць укладка «Размовы». На гэтай старонцы любы зарэгістраваны ўдзельнік можа паўдзельнічаць у размовах пра старонку.

Пры пераходзе на старонку «Размовы» побач з укладкай «Правіць» з'яўляецца ўкладка «+» або «Дадаць тэму», у залежнасці ад скіна праекта. Яна дазваляе дадаць на старонку «Размовы» асобны каментар з загалоўкам, без пераходу да рэдагавання ўсёй старонкі «Размовы».

Калі вы жадаеце падпісаць сваё паведамленне, проста ўвядзіце пасля тэксту ~~~. Калі вы жадаеце падпісацца і ўставіць дату, увядзіце ~~~~. Калі вы проста жадаеце ўставіць дату, увядзіце ~~~~~. Рухач сайта пры захаванні старонкі заменіць гэты набор сімвалаў на дату і подпіс.

Стварэнне старонак

На вікі-сайтах існуе некалькі спосабаў стварыць старонку.

Першы спосаб — узяць старонку, якая ужо маецца і вылучыць у ёй слова або словазлучэнне падвойнымі квадратнымі дужкамі [[любое словазлучэнне]]. Такі працэс назваецца вікіфікацыяй.

Заданне

Увайдзіце на сваю асабістую старонку. Ніжэй вашага дэвізу напішыце «Мая татэмная жывёла:_назва_любой_(можна міфічнай)_жывёлы». Вікіфікуйце назву жывёлы. Захавайце старонку. Звярніце ўвагу, што назва жывёлы стала чырвонай

Калі вы бачыце чырвоную спасылку, значыць, спасылка вядзе на старонку, якая не існуе. Вы можаце стварыць старонку, пстрыкнуўшы па гэтай спасылцы.

Заданне

Пстрыкніце па назве жывёлы. Стварыце кароткае апісанне дадзенай жывёлы — 2-3 фразы. Захавайце старонку

Вікіфікацыя старонкі добрая тым, што яна дазваляе рабіць кантэнт сайта звязным і дазваляе пазбегнуць багацця старонак-сірот.

Другі спосаб стварыць старонку — напісаць яе імя ў адрасным радку браўзера. Калі такая старонка не існуе, вы можаце адразу стварыць яe.

Трэці спосаб — набраць імя старонкі ў радку «пошук» і націснуць кнопку «Перайсці». Тым самым вы адразу даведаецеся, ці ёсць ужо такая старонка, а калі не, то вы можаце стварыць яе, калі пяройдзеце па спасылцы Стварыць старонку.

Калі вы забудзеце імя старонкі, то вы заўсёды можаце знайсці яе на старонцы Усе старонкі.

Прасторы назваў

На вікі-сайтах старонкі бываюць розных відаў — ёсць уласна старонкі, ёсць старонкі размоў. Яны раздзяляюцца на прасторы, якія можна ўбачыць з прэфіксу назвы старонкі. Прастора назваў аддзяляецца ад назвы старонкі ў гэтай прасторы двукроп'ем :. Напрыклад, «Удзельнік:», «Выява:», «Размовы:» і гэтак далей. Для большасці старонак выкарыстоўваецца асноўная прастора, пры гэтым прэфікс не выкарыстоўваецца.

Заданне

Перайдзіце на сваю асабістую старонку выкарыстоўваючы прастору назваў «Удзельнік:» і камандны радок браўзера

Спіс прастор назваў можна ўбачыць тут: Адмысловае:Усе старонкі.

Катэгорыі

Кожная старонка, якая размяшчаецца ў прасторы назваў «Катэгорыя», называецца катэгорыяй і служыць для групоўкі падобных па тэматыцы старонак. Новыя катэгорыі могуць быць створаны так жа, як і звычайныя старонкі, аднак пры іх праглядзе да іх у канец будуць даданыя аўтаматычна створаныя спісы, якія складаюцца са старонак, якія адносяцца да дадзенай катэгорыі.

Пры дапамозе катэгорый можна лёгка арыентавацца ў старонках блізкай тэматыкі: дастаткова выклікаць старонку катэгорыі, каб праглядзець спіс старонак, якія да яе адносяцца.

Спіс усіх катэгорый можна ўбачыць тут — Адмысловае:Categories. Тут можна ўбачыць усе катэгорыі, уключаючы і тыя, якія змяшчаюць падкатэгорыі або старонкі, але не маюць тэкста апісання (гэта значыць, іхняя старонка не была адрэдагавана, на яе толькі стварылі спасылку). У гэтым выпадку спасылкі на гэтыя старонкі будуць выглядаць як спасылкі на неіснуючыя старонкі (звычайна памячаюцца чырвоным колерам) і весці прама на старонку рэдагавання. Каб пазбегнуць гэтых ускладненняў, рэкамендуецца хаця б зазірнуць на старонку катэгорыі, у якую вы памясцілі сваю старонку, і дадаць спасылку на вышэйшую катэгорыю.

Заданне

Знайдзіце ўсе шаблоны, якія адносяцца да катэгорыі «Шаблоны:Удзельнікі паводле моў»

Даданне старонкі ў катэгорыю

Любая старонка можа быць уключаная ў любую катэгорыю. Дастаткова на старонцы дадаць спасылку на катэгорыю [[Катэгорыя:Назва вашэй катэгорыі]]. Старонка можа быць унесена больш чым у адну катэгорыю — патрэбна толькі дадаць некалькі спасылак на катэгорыі. Пры праглядзе адрэдагаванай старонкі гэтыя спасылкі адлюстроўваюцца не ў асноўным тэксце, а ўнізе старонкі. Назвы катэгорый адчувальныя да рэгістра, за выключэннем першага сімвала.

Калі вы жадаеце проста стварыць спасылку на катэгорыю, і не дадаваць у яе бягучую старонку, выкарыстоўвайце спасылкі наступнага выгляду:Катэгорыя:''Назва_катэгорыі''.

Калі старонка, якая ўнесена ў катэгорыю, сама з'яўляецца катэгорыяй, яна ўтварае падкатэгорыю. Напрыклад, вы можаце рэдагаваць катэгорыю [[Катэгорыя:Спорт]] і дадаць у яе спасылку на [[Катэгорыя:Адпачынак]]. Катэгорыя «Спорт» стане падкатэгорыяй катэгорыі «Адпачынак».

Пажадана, каб кожная старонка была ўнесеная хаця бы ў адну катэгорыю. Можна ўнесці і ў некалькі, аднак часам бывае разумней унесці старонку ў катыгорыю больш высокага ўзроўню.

Старонка катэгорыі

Старонка катэгорыі змяшчае тэкст апісання, які можа быць адрэдагаваны таксама, як і любая іншая старонка; аднак пры праглядзе старонкі на ёй таксама адлюстроўваюцца аўтаматычна ствараемыя, упарадкаваныя па алфавіце спісы спасылак на ўсе прысутныя старонкі і падкатэгорыі.

Старонка катэгорыі змяшчае:

тэкст апісання, які можа быць адрэдагаваны;
спіс падкатэгорый і іх колькасць; калі падкатэгорыя адсутнічае, то дадзеная секцыя не адлюстроўваецца;
спіс старонак, якія ўключаныя ў дадзеную катэгорыю, акрамя падкатэгорый і выяў; іх колькасць, якая называецца «лікам складнікаў»; калі катэгорыя пустая, то адлюстроўваецца загаловак і радок «Зараз у катэгорыі няма аніводнай старонкі або мультымедыйнага файла»
спіс выяў з карцінкамі перадпаказу.

Заданне

Знайдзіце катэгорыю, якая мае больш за усё старонак

Назіранне жыцця вікі-сайта

Калі вы жадаеце даведацца, якія старонкі змяняліся на сайце — націсніце спасылку «Апошнія змены». Шэраг правак памечаны літарай «д» — гэта азначае, што той, хто ўносіў змены, памеціў іх як дробныя. Гэта таксама можаце рабіць і вы пры касметычнай праўцы старонак (арфаграфія, афармленне і да таго падобнае). У спісе змен паказ гэтых правак можна адключыць.

Заданне

націсніце спасылку Апошнія змены. Адключыце паказ дробных правак

Заданне

Здагадайцеся, што азначае літара Н каля назвы старонкі

Кожны зарэгістраваны ўдзельнік (карыстальнік) можа памеціць любую старонку да назірання. Для гэтага дастаткова націснуць на зорачку побач са спасылкай «Паказаць гісторыю». Ствараемыя вамі старонкі аўтаматычна дадаюцца ў ваш спіс назірання.