Эсперанта/Займеньнік
- Займеньнікі першай асобы: mi — я; ni — мы.
- Займеньнікі другой асобы: ci — ты. vi — ты, вы, Вы.
- Займеньнік ci ўжываецца вельмі рэдка, каб падкрэсьліць інтымнасьць, фамільярнасьць ці зьнявагу. Займеньнік vi ўжываецца ўнівэрсальна і для адзіночнага, і для множнага лікаў.
- Займеньнікі трэцяй асобы: ĝi — яно; li — ён; ŝi — яна; ili — яны.
- Займеньнік ĝi ўжываецца для замены неадушаўлёных назоўнікаў, а таксама і для тых адушаўлёных, якія не адлюстроўваюць полу асобы ці істоты (дзеці, жывёлы).
- Безасабовы займеньнік: oni — выкарыстоўваецца, калі не пазначана дзеючая асоба: oni diras, ke ... — гавораць, што ...
- Зваротны займеньнік: si — ужываецца ва ўскосных склонах: вінавальны sin — сябе; давальны al si — сабе і г. д.
- Прыналежныя займеньнікі ўтвараюцца пры дапамозе канчатку прыметнікаў -a: mia — мой, мая, маё, ilia — іхні. Яны зьмяняюцца па склонах, ліках і дапасуюцца да адпаведных назоўнікаў, як і прыметнікі: via libro — твая кніга, vian libron — тваю кнігу, viaj libroj — твае кнігі, viajn librojn — (бачу) твае кнігі.
- Прыналежны займеньнік sia выкарыстоўваецца толькі ў трэцяй асобе.
- Mi donas al vi mian libron — Я даю вам сваю (маю) кнігу.
- Vi donas al mi vian libron — Вы даяце мне сваю (Вашу) кнігу.
- Ni donas al vi nian libron — Мы даём вам сваю (нашу) кнігу.
Але:
- Li donas al mi sian libron — Ён дае мне сваю кнігу.
- Li donas al mi lian libron — Ён дае мне яго (кагосьці іншага) кнігу.
- Ili donas al mi sian libron — Яны даюць мне сваю кнігу.
Усе згаданыя займеньнікі скланяюцца як назоўнікі, у вінавальным склоне пры дапамозе канчатку -n, іншыя склоны пры дапамозе прыназоўнікаў: min — мяне, al ŝi — ёй, per si — сабою.
Таблічныя займеньнікі і прыслоўі
[правіць]У гэтай табэлі зьмешчаны займеньнікі і займеньнікавыя прыслоўі, якія ўжываюцца, каб задаваць і адказваць на пытаньні: «хто», «як», «дзе». Для лягчэйшага запамінаньня яны зьмешчаны ў табліцу:
| Неазначальныя | Пытальныя | Указальныя | Зьбіральныя | Адмоўныя | |
|---|---|---|---|---|---|
| Асоба | iu нехта |
kiu хто |
tiu той |
ĉiu кожны |
neniu ніхто |
| Рэч | io нешта |
kio што |
tio тое |
ĉio усё |
nenio нішто |
| Якасьць | ia нейкі |
kia які |
tia такі |
ĉia усякі |
nenia ніякі |
| Месца | ie недзе |
kie дзе |
tie там |
ĉie усюды |
nenie нідзе |
| Напрамак | ien кудысьці |
kien куды |
tien туды |
ĉien паўсюль |
nenien нікуды |
| Час | iam калісьці |
kiam калі |
tiam тады |
ĉiam заўсёды |
neniam ніколі |
| Колькасьць | iom колькі-небудзь |
kiom колькі |
tiom столькі |
ĉiom колькі хочаш |
neniom нісколькі |
| Чын | iel як-небудзь |
kiel як |
tiel так |
ĉiel усяк |
neniel ніяк |
| Прычына | ial чамусьці |
kial чаму |
tial таму |
ĉial паўсяму |
nenial нічаму |
| Прыналежнасьць | ies чыйсьці |
kies чый |
ties таго |
ĉies усіхны |
nenies нічый |
З гэтымі займеньнікамі ўжываюцца словы: ajn для прыданьня большай неакрэсьленасьці і ĉi для абазначэньня большай блізасьці:
- ie ajn — дзе бы ні, kiu ajn — хто б ні.
- tiu — той, tiu ĉi = ĉi tiu — гэты; tie — там, tie ĉi = ĉi tie — тут.
Займеньнікі з пытальнага слупка ужываюцца і як пытальныя і як адносныя:
- Kiu tien iras? — Хто там ідзе?
- Mi ne konas la homon, kiu tie iras. — Я ня ведаю чалавека, каторы там ідзе.
Пытальныя займеньнікі могуць граць ролю злучнікаў (conjunction):
- Kio estos tie? — Што там будзе?
- Mi ne scias, kio estos tie (, sed certas ke estos fajne). — Я ня ведаю, што там будзе (, але ўпэўнены, што будзе файна).
Займеньнікі і займеньнікавыя прыслоўі могуць спалучацца з прыназоўнікамі:
- de ĉie — адусюль, de tiam — з таго часу, al kiu — каму.
Зьмяненьне
[правіць]Таблічныя займеньнікі і прыслоўі, якія маюць канчаткі -u, -o, -a, скланяюцца як назоўнікі і прыметнікі: множны лік пазначаецца пры дапамозе -j, вінавальны склон -n.
- Kion ci volas? — Што ты хочаш?
- Neniaj problemoj nin haltos — Ніякія праблемы нас ня спыняць.
- Kioma horo estas — Каторы час?
- ĉitieaj — тутэйшыя