Перайсці да зместу

Эсперанта/Дзеяслоў

З пляцоўкі Вікікнігі

Дзеяслоў

[правіць]

Дзеясловы ў эсперанта не змяняюцца па ліках і па асобах.

  • Інфінітыў, ці неазначальная форма дзеяслова мае канчатак -i: labori — працаваць.
  • Умоўны лад мае канчатак -us: li laborus — ён працаваў бы.
  • Загадны лад мае канчатак -u: laboru — працуй, працуйце; ŝi laboru — хай яна працуе; ni voĉdonu por ... — галасуйма за ...
  • Мінулы час абвеснага ладу мае канчатак -is: ni laboris — мы працавалі.
  • Цяперашні час абвеснага ладу мае канчатак -as: mi laboras — я працую.
  • Будучы час абвеснага ладу мае канчатак -os: ĝi laboros — яно будзе працаваць.

Загадны лад ужываецца:

  • у лёзунгах:
Vivu Bjelarusujo! — (Хай) Жыве Беларусь!
  • у даданых сказах пасля злучніка ke (каб), калі ў галоўным сказе выказваецца загад, пажаданне ці просьба:
mi volas, ke vi matenmanĝu kun mi — я хачу, каб ты паснедаў з мною.

Але:

li diris, ke vi matenmanĝis kun li — ён сказаў, што ты снедаў з ім.
  • пасля злучніка por ke (каб, для таго каб):
mi ŝlosis domon, por ke oni ne rabu nin — я замкнуў дом, каб нас не абрабавалі.

Ветлівая просьба утвараецца пры дапамозе слова bonvolu (калі ласка) і інфінітыву:

bonvolu helpi min = bonvole helpu al mi — калі ласка, дапаможы мне.

Дзеепрыметнік

[правіць]

У беларускай мове дзеепрыметнікі бываюць незалежнага і залежнага стану. У эсперанта яны падзяляюцца на актыўныя (незалежны стан) і пасіўныя (залежны). Яны ўтвараюцца ад корня дзеяслова пры дапамозе суфіксаў (гл. табліцу) і канчатку прыметнікаў -a (таму скланяюцца як прыметнікі).

Актыўны Пасіўны
Мінулы -int- -it-
Цяперашні -ant- -at-
Будучы -ont- -ot-

Прыклады:

leganta — чытаючы, які зараз чытае.
leginta — чытаўшы; той, хто чытаў.
legita — прачытаны, які ўжо прачыталі.
legota — які будуць чытаць (пазней).

Дзеепрыслоўе

[правіць]

Дзеепрыслоўе ўтвараецца заменай канчатку прыметніка -a на канчатак прыслоўя -e:

legante — чытаючы, падчас чытання.
leginte — прачытаўшы, пасля таго як прачытаў.
dirite, farite — сказана, зроблена.

Складаныя формы дзеясловаў

[правіць]

Складаныя формы дзеясловаў складаюцца з службовага дзеяслова esti у адпаведным ладзе і часе плюс дзеепрыметнік. Яны ўжываюцца каб падкрэсліць змену стану: заканчэнне ці пачатак.

Mi estis leganta, kiam li venis — Я чытаў, у той час калі ён прыйшоў.
Mi estis leginta, kiam li venis — Я (ужо) прачытаў, калі ён прыйшоў.
Mi estis legonta, kiam li venis — Я збіраўся пачаць чытаць, калі ён прыйшоў.
Mi estas leganta = mi legas — Я чытаю.
Mi estas leginta — Я прачытаў (дакладней: я раней чытаў, а зараз — не).
Mi estas legonta — Я збіраюся пачаць чытаць.
Mi estos leganta, kiam li venos — Я буду чытаць, калі ён прыйдзе.
Mi estos leginta, kiam li venos — Я ўжо закончу чытаць, калі ён прыйдзе.
Mi estos legonta, kiam li venos — Я буду збірацца чытаць, калі ён прыйдзе.

Такія складаныя формы можна запісваць адным словам: mi estos leginta = mi legintos.

Часам ужываюцца неафіцыйныя суфіксы -unt- і -ut-:

legunta homo — чалавек які б чытаў
leguta libro — кніга, якую б чыталі.