Эсперанта/Дзеяслоў
Дзеяслоў[правіць]
Дзеясловы ў эспэранта не зьмяняюцца па ліках і па асобах.
- Інфінітыў, ці неазначальная форма дзеяслова мае канчатак -i: labori — працаваць.
- Умоўны лад мае канчатак -us: li laborus — ён працаваў бы.
- Загадны лад мае канчатак -u: laboru — працуй, працуйце; ŝi laboru — хай яна працуе; ni voĉdonu por ... — галасуйма за ...
- Мінулы час абвеснага ладу мае канчатак -is: ni laboris — мы працавалі.
- Цяперашні час абвеснага ладу мае канчатак -as: mi laboras — я працую.
- Будучы час абвеснага ладу мае канчатак -os: ĝi laboros — яно будзе працаваць.
Загадны лад ужываецца:
- у лёзунгах:
- Vivu Bjelarusujo! — (Хай) Жыве Беларусь!
- у даданых сказах пасьля злучніка ke (каб), калі ў галоўным сказе выказваецца загад, пажаданьне ці просьба:
- mi volas, ke vi matenmanĝu kun mi — я хачу, каб ты пасьнедаў з мною.
Але:
- li diris, ke vi matenmanĝis kun li — ён сказаў, што ты сьнедаў зь ім
- пасьля злучніка por ke (каб, для таго каб):
- mi ŝlosis domon, por ke oni ne rabu nin — я замкнуў дом, каб нас не абрабавалі.
Ветлівая просьба утвараецца пры дапамозе слова bonvolu (калі ласка) і інфінітыву:
- bonvolu helpi min = bonvole helpu al mi — калі ласка, дапаможы мне.
Дзеепрыметнік[правіць]
У беларускай мове дзеепрыметнікі бываюць незалежнага і залежнага стану. У эспэранта яны падзяляюцца на актыўныя (незалежны стан) і пасіўныя (залежны). Яны ўтвараюцца ад корня дзеяслова пры дапамозе суфіксаў (гл. табэлю) і канчатку прыметнікаў -a (таму скланяюцца як прыметнікі).
| Актыўны | Пасіўны | |
|---|---|---|
| Мінулы | -int- | -it- |
| Цяперашні | -ant- | -at- |
| Будучы | -ont- | -ot- |
Прыклады:
- leganta — чытаючы, які зараз чытае
- leginta — чытаўшы, той хто чытаў
- legita — прачытаны, які ўжо прачыталі
- legota — які будуць чытаць (пазьней).
Дзеепрыслоўе[правіць]
Дзеепрыслоўе ўтвараецца заменай канчатку прыметніка -a на канчатак прыслоўя -e:
- legante — чытаючы, падчас чытаньня
- leginte — прачытаўшы, пасьля таго як прачытаў
- dirite, farite — сказана, зроблена
Складаныя формы дзеясловаў[правіць]
Складаныя формы дзеясловаў складаюцца з службовага дзеяслова esti у адпаведным ладзе і часе плюс дзеепрыметнік. Яны ўжываюцца каб падкрэсьліць зьмену стану: заканчэньне ці пачатак.
- Mi estis leganta, kiam li venis — Я чытаў, у той час калі ён прыйшоў.
- Mi estis leginta, kiam li venis — Я (ужо) прачытаў, калі ён прыйшоў.
- Mi estis legonta, kiam li venis — Я зьбіраўся пачаць чытаць, калі ён прыйшоў.
- Mi estas leganta = mi legas — Я чытаю.
- Mi estas leginta — Я прачытаў (дакладней: я раней чытаў, а зараз — не).
- Mi estas legonta — Я зьбіраюся пачаць чытаць.
- Mi estos leganta, kiam li venos — Я буду чытаць, калі ён прыйдзе.
- Mi estos leginta, kiam li venos — Я ўжо закончу чытаць, калі ён прыйдзе.
- Mi estos legonta, kiam li venos — Я буду зьбірацца чытаць, калі ён прыйдзе.
Такія складаныя формы можна запісваць адным словам: mi estos leginta = mi legintos.
Часам ужываюцца неафіцыйныя суфіксы -unt- і -ut-:
- legunta homo — чалавек які б чытаў
- leguta libro — кніга, якую б чыталі.