Італьянская мова/Урок 1

ALFABETO ITALIANO
італьянскі алфавіт

Калі вы знаёмыя з лацінскім алфавітам, дык вывучыць італьянскі алфавіт вам не будзе дужа цяжка. Ён складаецца з тых жа дваццаці шасці літар, якія ідуць у тым жа парадку, што і ў лацінцы. Аднак назвы гэтых літар крыху адрозніваюцца ад знаёмых вам са школьных урокаў матэматыкі лацінскіх назваў.

літара	назва		адпаведная беларуская літара
	па-італьянску	па-беларуску
Aa	a	а	а
Bb	bi	бі	б
Cc	ci	чы	к (або ч)
Dd	di	дзі	д
Ee	e	э	э
Ff	effe	эфе	ф
Gg	gi	джы	г (або дж)
Hh	acca	ака	—
Ii	i	і	і
Jj	i lungo	і лунга («доўгае і»)	(й)
Kk	cappa	капа	(к)
Ll	elle	эле	л
Mm	emme	эме	м
Nn	enne	эне	н
Oo	o	о	о
Pp	pi	пі	п
Qq	cu	ку	к
Rr	erre	эрэ	р
Ss	esse	эсэ	с (або з)
Tt	ti	ці	т
Uu	u	у	у
Vv	vi/vu	ві/ву	в
Ww	doppio vu	доп'ё ву («падвоенае ву»)	(в)
Xx	ics	ікс	(кс)
Yy	i greco	і грэка («грэцкае і»)	(й)
Zz	zeta	дзэта	ц (або дз)

У стоўпчыку «па-беларуску» мы прывялі назвы, адаптаваныя пад правілы беларускай фанетыкі. Вы, аднак, павінны ўлічваць, што

• у італьянскай мове падоўжаныя зычныя вымаўляюцца падоўжана, г.зн. насамрэч acca вымаўляецца як «акка», effe як «эффе» і г. д.;
• у італьянскай мове няма цвёрдых і мяккіх зычных. Яны вымаўляюцца аднолькава, незалежна ад таго, якая літара ідзе за імі. Так, emme трэба вымаўляць мякчэй, чым «эммэ», але цвярдзей чым «эмме»;
• націск у італьянскіх словах найчасцей ставіцца на перадапошні склад;
• у італьянскай мове адсутнічае такая з'ява, як рэдукцыя гукаў, у прыватнасці, «аканне» — усе галосныя гукі вымаўляюцца аднолькава і пад націскам, і без яго. Таму трэба казаць «лунго», «грэко» і г.д.

Калі вам вядомыя лацінскія назвы гэтых літар, вам дапаможа хутчэй вывучыць італьянскія назвы тое, што

• калі лацінская назва пачынаецца, з e, дык італьянская будзе пачынацца і заканчвацца на e: esse, erre і г. д.
• калі лацінская назва заканчваецца на e, дык італьянская будзе заканчвацца на i: bi, ti і г. д.

Літары j, k, w, x і y з'яўляюцца «чужымі» для італьянскай мовы, у тым сэнсе, што яны ўжываюцца толькі ў словах іншамоўнага паходжання. Звычайна яны чытаюцца гэтак жа, як чыталіся і ў мовах, адкуль запазычаныя гэтыя словы.

Насамрэч «лішняй» з'яўляецца таксама і літара q — на гук «к», які яна абазначае, ужо ёсць свая літара c. Аднак італьянцы, відаць, дужа любяць гэтую літару і ўжываеюць яе ў спалучэнні з u перад галоснымі.

Літара h ніяк не вымаўляецца сама па сабе, але можа ўплываць на вымаўленне літар, што стаяць побач (а можа і не ўплываць).

Пры вымаўленні літары g вы павінны памятаць, што g ў італьянскай мове выбухное, як рускае г. Вымаўляць яго як беларускае г няправільна.

CONIUGAZIONE DEI VERBI (PRIMA CONIUGAZIONE, SINGOLARE)
Спражэнне дзеясловаў (першае спражэнне, адзіночны лік)

Запомніце канчаткі дзеясловаў першага спражэння адзіночнага ліку. Да першага спражэння належаць дзеясловы, якія ў інфінітыве маюць канчатак are. Не забывайце, што націск у італьянскай мове ставіцца на перадапошні склад.

infinito інфінітыў	are	lavorare працаваць	cantare спяваць
prima persona першая асоба	o	io lavoro я працую	io canto я спяваю
seconda persona другая асоба	i	tu lavori ты працуеш	tu canti ты спяваеш
terza persona трэцяя асоба	a	Paolo lavora Павел працуе	Maria canta Марыя спявае

Калі дзейнікам з'яўляецца займеннік, дык яго можна апусціць, бо ён лёгка «вылічваецца» па форме дзеяслова.

(Io) lavoro	Я працую
(Tu) canti	Ты спяваеш

NEGAZIONE
Адмаўленне

Для адмаўлення ў італьянскай мове выкарыстоўваецца часціца non (не), якая ставіцца перад тым словам, што адмаўляецца.

Canto Я спяваю	Non canto Я не спяваю
Paolo lavora Павел працуе	Paolo non lavora Павел не працуе

DOMANDE E RISPOSTE
Пытанні і адказы

Пытанні ў італьянскай мове фармуюцца з дапамогаю пытальнай інтанацыі, а на пісьме — з дапамогай пытальніка. Адказам на пытанне могуць быць словы sì (так) і no (не).

Paolo canta? — Sì, canta.	Павел спявае? — Так, спявае.
Tu lavori? — No, non lavoro.	Ты працуеш? — Не, не працую.

Не блытайце словы no і non! Яны абодва перакладаюцца на беларускую мову як «не», але no ужываецца як асобнае слова і служыць адмоўным адказам на пытанне, у той жа час non ужываецца разам з іншымі словамі для іх адмаўлення. Гэтак жа суадносяцца між сабою англійскія словы no і not, нямецкія nein і nicht, рускія нет і не і г. д.

У слове sì мы ўпершыню сустрэлі гравіс (accento grave). Гэты знак не ўплывае на вымаўленне пазначанай ім галоснай, але паказвае, што на яе прыпадае націск. Існуюць амафонныя пары слоў, якія вымаўляюцца аднолькава, але адрозніваюцца ў напісанні тым, што ў адным з іх галосная пазначаная знакам акцэнта (гравісам або акутам (accento acuto) — знакам, які падобны да гравіса, але «глядзіць» у адваротны бок).

Звычайны знак націску ў італьянскай мове ставіцца толькі ў асобных выпадках — напрыклад, у навучальных мэтах. Абавязковы ён ў словах, у якіх націск прыпадае на апошні склад.

Заўважце, што калі акцэнт ставіцца над літарай i, дык ён ставіцца замест кропкі, а не над ёй.

ESERCIZI
Практываванні

Coniugazione
Спражэнне

Coniugate i seguenti verbi in singolare
праспрагайце ў адзіночным ліку наступныя дзеясловы

• ballare (танцаваць)
• parlare (размаўляць)
• fumare (курыць)

Domande e risposte
Пытанні і адказы

Date risposte positive e negative alle seguenti domande
Дайце станоўчыя і адмоўныя адказы на наступныя пытанні

• Tu balli?
• Maria canta?
• Io lavoro?
• Paolo fuma?

Traduzione
Пераклад

Traducete in italiano
Перакладзіце на італьянскую мову

• Я размаўляю.
• Павел курыць.
• Ты не танцуеш.
• Марыя працуе? — Так, працуе.
• Ты спяваеш? — Не, не спяваю.

VOCABOLARIO DELLA LEZIONE
Слоўнік урока

io	я
tu	ты
Paolo	Павел
Maria	Мар'я
cantare	спяваць
ballare	танцаваць
lavorare	працаваць
parlare	размаўляць
fumare	курыць
sì	так
no	не (асобнае)
non	не (у спалучэнні з іншымі словамі)