Эсперанта/Прыстаўкі

Прыстаўкі ў эспэранта служаць пашырэньню слоўніка. Напрыклад, амаль усе антонімы створаны пры дапамозе прыстаўкі mal-, а не з выкарыстаньнем новых каранёў.

bo

Прыстаўка bo- паказвае на роднасьць праз шлюб.

patrino = маці — bopatrino = цешча, сьвякруха

boedziĝi = брацца шлюбам з жонкай брата, які сканаў не пакінуўшы дзяцей

ĉef

Прыстаўка ĉef- абазначае найгалоўнейшы, найважнейшы.

episkopo = біскуп — ĉefepiskopo = арцыбіскуп

urbo = горад — ĉefurbo = сталіца, urbestro = галава горада, бурмістр

ĉefo = шэф, начальнік, галава

dis

Прыстаўка dis- паказвае на разьдзяленьне ці раз'яднаньне.

doni = даваць — disdoni = раздаваць

haki = рубіць — dishaki = разрубіць

volvi = згортваць, абгортваць — disvolvi = разгортваць, разьвіваць

disigi = раз'яднаць

ek

Прыстаўка ek- паказвае на пачатак, вокамгненасьць ці аднаразовасьць дзеяньня.

paroli = гаварыць — ekparoli = загаварыць

krii = крычаць — ekkrii = ускрыкнуць

vidi = бачыць — ekvidi = убачыць

ek! = ну до! давай! (заклік да пачатку дзеяньня ці працы)

eks

Прыстаўка eks- азначае экс-, былы, у адстаўцы.

ministro = міністар — eksministro = эксміністар

oficiro = афіцэр — eksoficiro = афіцэр у адстаўцы

edzo = муж — eksedzo = былы муж

porko = сьвіньня, парсюк — eksporko = бораў, кастрыраваны вяпрук

eksa = былы

ge

Прыстаўка ge- ўжываецца для паказу асоб абодвух палоў (і таму назоўнікі з гэтай прыстаўкай звычайна стаяць у множным ліку).

mastro = гаспадар — gemastroj = гаспадары (гаспадар і гаспадыня)

filo = дзіцё — gefiloj = дзеці (сын і дачка ці сыны і дачкі)

kolego = калега — gekolegoj = калегі

gepatra = бацькоўскі

mal

Прыстаўка mal- ўтварае антонім, слова з процілеглым значэньнем.

bona = добры — malbona = дрэнны

fermi = зачыняць — malfermi = адчыняць

amiko = сябра — malamiko = вораг

frue = рана — malfrue = позна

mala = супрацьлеглы

mis

Прыстаўка mis- паказвае на памылковасьць, хібнасьць.

skribi = пісаць — misskribo = апіска, абдрук

gluti = глытаць — misgluti = удавіцца, папярхнуцца

trafi = пацэліць — mistrafi = прамахнуцца

misa = памылковы

pra

Прыстаўка pra- паказвае на аддаленасьць у часе або па роднасьці.

avo = дзед — praavo = прадзед

knalo = выбух — la Praknalo = "Вялікі выбух" (падзея, зь якой пачалося існаваньне нашага Сусьвету)

homo = чалавек — prahomo = першабытны чалавек

praa = першабытны, дагістарычны

re

Прыстаўка re- абазначае паўторнае дзеяньне.

veni = прыходзіць — reveni = вяртацца

legi = чытаць — relegi = перачытваць

naskiĝo = народзіны — renaskiĝo = уваскрашэньне

ree = зноў

псэўда-прыстаўкі

Некаторыя словы часам ужываюцца ў якасьці прыставак.

fi

Выклічнік fi ужываецца для абазначэньня суб'ектыўнай непрыхільнасьці. (Гл. -aĉ-)

fiŝerco = непрыстойны жарт

fiherbo = пустазельле

fin

Слова fino (канец) ужываецца для абазначэньня закончанага дзеяньня.

finlabori = дарабіць

finvenko = канчатковая перамога

kelk

Слова kelke (некалькі) ужываецца зь лічэбнікамі для абазначэньня неадзначанага мноства.

kelkdek = колькідзесят (некалькі дзясяткаў)

dekkelk = наццаць (ад 11 да 19)

mem

Займеньнік mem (сам) у якасьці прыстаўкі абазначае самастойна, без дапамогі і сябе, для сябе (Гл. sin-).

memlerninto = самавук

memkompreneble = само сабой зразумела

memofero = самаахваря

memmortigo = самазабойства

ne

Слова ne (не) абазначае недастатковасьць, адсутнасьць.

negranda = невялікі (malgranda = дробны)

nejudo = гой, чалавек, які ня ёсьць жыд

sin

Займеньнік sin (сябе) абазначае сябе самога (Гл. mem-).

sindefendo = (абараняць сябе) самаабарона

singarda = (берагчы сябе) асьцярожны

vic

Слова vico (чарга, шэраг) ужываецца для абазначэньня намесьніка, ці сваяцтва праз паўторны шлюб.

vicprezidento = віцэ-прэзідэнт

vicpatrino = мачаха

vir

Слова viro (мужчына) ужываецца для абазначэньня самца, мужчынскую асобу ці жывёлу. (Гл. -in-)

virbovo = бык

virprezidanto = прэзыдэнт (не прэзыдэнтка)

Прыназоўнікі

Многія прыназоўнікі таксама могуць ужывацца ў якасьці прыставак.

aldoni = дадаць

antaŭpago = перадаплата

enhavo = зьмест

interŝanĝi = абменьвацца

kromedzino = каханка

subaĉeti = падкупіць (фігуральны сэнс)

supersigno = дыякрытычны знак (над літарай)

transdoni = перадаць

Прыназоўнік el у якасьці прыстаўкі акрамя свайго нармальнага сэнсу (з, знутры: elkuri = выбегчы) можа азначаць і да канца, да гатоўнасьці.

ellerni = вывучыць

elkreski = вырасьці

elpensi = выдумаць

Прыстаўкі el- і fin- — спроба перадаць закончанае трываньне дзеясловаў.

У якасьці прыстаўкі прыназоўнік pri пазначае дзеяньне, неяк зьвязанае з асноўным сэнсам дзяслова. Звычайна перакладаецца прыстаўкаю аб-:

prilumi = асьвятляць

prirabi = абрабаваць

priserĉi = абшукаць